Κλιματική Αλλαγή - Ξέρουμε τι συμβαίνει;

Γράφει ο Αλέξανδρος Γουγούσης

Υπάρχει κλιματική αλλαγή; Και αν ναι, πόσο έντονη είναι;

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται ο όρος «κλιματική αλλαγή» φαίνεται να είναι κάπως παραπλανητικός όταν αναφέρεται σε κάποιο πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί ή μπορεί να δημιουργηθεί. Το κλίμα, όπως και ο καιρός, αλλάζει από την φύση του,^[3][6][11]  απλά σε μεγαλύτερες χρονικές κλίμακες (δεκαετίες, αιώνες ή χιλιετίες). Οπότε, η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, σαν έννοια ή πιθανότητα, μάλλον είναι αβάσιμη. Το πραγματικό ερώτημα αφορά το αν αυτή τη «στιγμή» βρισκόμαστε σε μια περίοδο σημαντικής μεταβολής του κλίματος, και προς ποια κατεύθυνση.

Αν και υπάρχουν πολλές παράμετροι που συνθέτουν το κλίμα (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμοι, νεφοκάλυψη, βροχοπτώσεις κ.λπ.), η επιστημονική κοινότητα φαίνεται πως επικεντρώνεται κυρίως στη θερμοκρασία, γιατί οι αλλαγές σε αυτή δημιουργούν μεγαλύτερη ανησυχία από ότι οι υπόλοιπες.

Θερμοκρασία

Από ό,τι φαίνεται, είναι κοινά αποδεκτό ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη, σε γενικές γραμμές, ακολουθεί ανοδική πορεία τον τελευταίο αιώνα (Διάγραμμα 1). Όμως να τονίσουμε εδώ ότι, όσο πιο πίσω πάμε, τόσο λιγότερο σίγουροι είμαστε για τον σωστό υπολογισμό της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, χωρίς αυτό να μειώνει την αξία των στοιχείων που έχουμε.

Διάγραμμα 1 (To διάγραμμα είναι σε Φαρενάιτ. Πολύ χονδρικά, ένας βαθμός Φαρενάιτ είναι 0.55 βαθμοί Κελσίου)

Παρόμοιο είναι και το παρακάτω διάγραμμα (Διάγραμμα 2), που επικεντρώνεται στις τελευταίες δεκαετίες:

Διάγραμμα 2 (Πηγή: https://www.blod.gr/lectures/to-klima-tis-gis-allazei-i-to-allazoume)

Υδρατμοί

Αν και δεν υπάρχει μεγάλη δημόσια συζήτηση γύρω από τους υδρατμούς, είναι αξιοσημείωτο ότι τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει και αύξηση των υδρατμών στην ατμόσφαιρα (Διάγραμμα 3).^[17] Το αναφέρουμε εδώ γιατί και οι υδρατμοί αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Διάγραμμα 3 (Πηγή: https://www.e-education.psu.edu/earth103/node/558 , https://gml.noaa.gov/ozwv/wvap)

Πόσο σημαντική είναι μια κλιματική αλλαγή;

Η πιθανότητα σημαντικής μεταβολής στο κλίμα, και ιδιαίτερα στη θερμοκρασία, απασχολεί τόσο τον απλό άνθρωπο, για λόγους που έχουν να κάνουν με την μελλοντική ποιότητα ζωής του, όσο και την παγκόσμια κοινότητα για λόγους οικονομικούς, γεωστρατηγικούς κ.λπ. Μία σημαντική άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη θεωρείται ότι μπορεί να προκαλέσει:

(α) ξηρασίες και καύσωνες

που με την σειρά τους μπορεί να δημιουργήσουν:

- πρόβλημα στις καλλιέργειες λόγω λειψυδρίας

- πρόβλημα στις καλλιέργειες λόγω υψηλής θερμοκρασίας

- πρόβλημα στην παραγωγή ενέργειας (π.χ. πυρηνική και υδροηλεκτρική) λόγω λειψυδρίας

- επιδείνωση προβλημάτων υγείας λόγω υψηλής θερμοκρασίας

- επιδείνωση προβλημάτων υγείας λόγω λειψυδρίας

- περισσότερες δασικές πυρκαγιές

(β) έντονες βροχοπτώσεις

που με την σειρά τους μπορεί να δημιουργήσουν:

- πλημμύρες (καταστροφή περιουσιών, θάνατοι)

- πρόβλημα στις καλλιέργειες που δεν αντέχουν πολύ νερό

(γ) λιώσιμο των πάγων

που με την σειρά του θα ανεβάσει την στάθμη της θάλασσας

(δ) αλλαγή στη χλωρίδα και την πανίδα, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα

Είναι ανθρωπογενής;

Το ερώτημα αυτό είναι κρίσιμο γιατί μας οδηγεί στο επόμενο πολύ σημαντικό ερώτημα, το αν και με ποιο τρόπο μπορούμε ή πρέπει να αντιδράσουμε στην κλιματική αλλαγή.

Η επικρατούσα άποψη

Η επικρατούσα άποψη πάνω στο θέμα είναι ότι η κλιματική αλλαγή προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα,^[0][6][13] άποψη που αρχίζει να επικρατεί από την δεκαετία του ‘80. Η άποψη αυτή βασίζεται στις παρακάτω βασικές υποθέσεις:

• Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ο βασικός μηχανισμός καθορισμού του κλίματος στον πλανήτη μας, και ιδιαίτερα της θερμοκρασίας.
• Πριν τη βιομηχανική επανάσταση, το κλίμα (και οι συγκεντρώσεις CO² στην ατμόσφαιρα) βρίσκονταν σε μία ισορροπία, η οποία είχε διατηρηθεί για αρκετές χιλιάδες χρόνια.
• Η παρατηρούμενη αύξηση των συγκεντρώσεων CO² στην ατμόσφαιρα τα τελευταία 150 χρόνια οφείλεται κυρίως στον ανθρώπο, και ιδιαίτερα στην καύση ορυκτών καυσίμων.

Η άποψη αυτή εισάγει ως μέτρο έκφρασης της «υγείας» του πλανήτη (του περιβάλλοντος) την αποκαλούμενη «μέση παγκόσμια θερμοκρασία», και ισχυρίζεται ότι η παρατηρούμενη τάση αύξησης που αυτή παρουσιάζει από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, προκαλείται από τις αυξημένες συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου (κυρίως του  CO² και δευτερευόντως του μεθανίου), που οφείλονται στις ανθρώπινες δραστηριότητες (κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίμων). Η ραγδαία αυτή άνοδος στις συγκεντρώσεις  CO² θεωρείται ότι ξεκινά παράλληλα με τη βιομηχανική επανάσταση (περί τα μέσα του 19ου αιώνα). Η βάση αυτής της συσχέτισης απεικονίζεται στο Διάγραμμα 4:

Διάγραμμα 4 (Πηγή: https://www.globalchange.gov/browse/multimedia/global-temperature-and-carbon-dioxide)

Επίσης, υποστηρίζεται ότι, αν δεν λάβουμε δραστικά μέτρα, η μέση θερμοκρασία του πλανήτη στο τέλος του αιώνα θα έχει αυξηθεί κατά 3 βαθμούς Κελσίου, ή και παραπάνω. Στα πλαίσια αυτής της άποψης, οι πολιτικές προσπάθειες επικεντρώνονται στη λήψη μέτρων που στοχεύουν στον περιορισμό αυτής της αύξησης κάτω από 2 βαθμούς (ιδανικά, στον 1,5 βαθμό). Η σύγκριση γίνεται πάντα με την μέση θερμοκρασία της προ-βιομηχανικής εποχής, όπως αυτή εκτιμάται.

Τον ρυθμό της επιστημονικής έρευνας σε αυτή την άποψη δίνει η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) του Ο.Η.Ε., η οποία ιδρύθηκε το 1988. Οι βασικές πηγές χρηματοδότησης της IPCC προέρχονται από τις κυβερνήσεις χωρών (και ιδίως των ΗΠΑ, της Αγγλίας, και του Καναδά), της Ε.Ε., της Παγκόσμιας Τράπεζας, καθώς και από ιδιωτικά κεφάλαια.

Η άλλη άποψη

Υπάρχει βέβαια και μια μερίδα επιστημόνων που εκφράζει έναν έντονο σκεπτικισμό, όχι μόνο για το αν αυτή η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής, αλλά και σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα προβλεπτικά μοντέλα της IPCC εκτιμούν ότι αυτή θα εξελιχθεί σε βάθος χρόνου. Δεδομένου ότι η άποψη αυτή είναι πολύ λιγότερο γνωστή στους περισσότερους, θα αναφερθούμε πιο εκτεταμένα ώστε να καλυφθεί πλήρως. Οι βασικές γραμμές του σκεπτικισμού αυτών των επιστημόνων συνοψίζονται στα εξής:

1. Δεν υπάρχει κλιματικό σύστημα σε ισορροπία

Η επικρατούσα άποψη στηρίζεται στην υπόθεση ότι κατά την προ-βιομηχανική εποχή το κλιματικό σύστημα βρισκόταν σε ισορροπία,^[6] και οι μεταβολές που παρατηρούνται στη συνέχεια οφείλονται σε απώλεια αυτής της ισορροπίας λόγω ανθρωπογενούς παρέμβασης. Όμως το κλίμα μεταβάλλεται από την φύση του,^[3][6][10] κάτι που φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από διαγράμματα παλαιοκλιματικών δεδομένων. Έτσι, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την απουσία μιας νέας φυσικής κλιματικής μεταβολής που ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα (ή και νωρίτερα). Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι οι παρατηρήσεις και μετρήσεις της IPCC ξεκινούν περίπου στο 1850-1860, όπου παρατηρείται ένα από τα πιο «δροσερά» κλίματα των τελευταίων 8.000 ετών (βλέπε Διάγραμμα 10).

2. Η τεχνητή «αυθεντία» της IPCC

Είναι γεγονός ότι εδώ και αρκετά χρόνια, η επιστημονική έρευνα γύρω από την κλιματική αλλαγή κυριαρχείται από την IPCC, ένα δίκτυο κυρίαρχων Μ.Μ.Ε., και μία ισχυρή χρηματοδότηση^[3] προς τους επιστήμονες που τάσσονται με την επικρατούσα θέση, παραγκωνίζοντας ένα σημαντικό μέρος της επιστημονικής κοινότητας που διατηρεί επιφυλάξεις στο θέμα.^{[14][16][40][42]} Ταυτόχρονα, υπάρχει από τα μέσα ενημέρωσης, τις κυβερνήσεις και τους ιδιώτες που χρηματοδοτούν μεγάλο μέρος της επιστημονικής έρευνας μια έντονη πολεμική εναντίον όσων τολμούν να αμφισβητήσουν τις προβλέψεις της IPCC, πόσω μάλλον την υπόθεση ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται ξεκάθαρα σε ανθρώπινο παράγοντα.^[40][42][46]

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που έγινε το 2007. Τότε, η IPCC έκανε την πρόγνωση ότι οι πάγοι των Ιμαλαΐων (τρίτος πόλος) θα λιώσουν μέχρι το 2035. Ήταν η ίδια χρονιά που το νόμπελ Ειρήνης δόθηκε στην IPCC και τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Αλ Γκορ, για την κατάδειξη του προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το 2009, ο Υπουργός Περιβάλλοντος της Ινδίας παρουσίασε μια μελέτη που αντέκρουε τις προβλέψεις της IPCC και της ασκούσε κριτική για υπερβολική κινδυνολογία. Άτομα της IPCC τοποθετήθηκαν υποτιμητικά στη μελέτη αυτή χαρακτηρίζοντάς την ως «επιστήμη-βουντού» (voodoo science). Κάποιοι δημοσιογράφοι που προσπάθησαν να αναδείξουν το θέμα μέσα στο 2010 δέχθηκαν οξεία κριτική.^[8] Η κατάληξη ήρθε με μια έκθεση της IPCC που έγινε το 2014 και αναγκάστηκε να επανορθώσει, λέγοντας ότι οι πάγοι των Ιμαλαΐων δεν θα εξαφανιστούν για τουλάχιστον μερικούς αιώνες ακόμα.^[8]

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άποψη που διακινείται από Μ.Μ.Ε. και πολιτικούς, ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων συμφωνεί πως η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής. Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται δηλώσεις (από Μ.Μ.Ε., την NASA και άλλους) που αναφέρουν ότι «το 97% των επιστημόνων πιστεύουν στην κλιματική αλλαγή». Το πολιτικό τρικ που οικοδομήθηκε σε αυτή τη δήλωση είναι ότι, αφού το 97% των επιστημόνων συμφωνεί με την ύπαρξη κλιματικής αλλαγής, τότε συμφωνούν και με την περιβαλλοντική ατζέντα των κυβερνήσεων για μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, υπονοώντας ότι η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής. Στη συνέχεια, το ποσοστό αυτό μεταφράστηκε αυθαίρετα ως ποσοστό των επιστημόνων που πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή είναι κυρίως ανθρωπογενής. Έχει ενδιαφέρον ότι η όλη ιστορία ξεκινά με μια μελέτη που δημοσίευσε ο Αυστραλός καθηγητής John Cook. Η μελέτη αυτή ανέλυσε την σύνοψη (abstract) 11.000 επιστημονικών άρθρων για την κλιματική αλλαγή.^[43] Πιθανότατα η μελέτη έγινε με αυτοματοποιημένο τρόπο, αλλά δεν είναι εκεί η ουσία. Το πρώτο πράγμα που έχει ενδιαφέρον σε αυτή τη μελέτη είναι ότι, στη σύνοψή της, αναφέρεται πως περίπου τα 2/3 των άρθρων αυτών δεν εξέφραζαν γνώμη για το αν η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής! ^[46] Από τα υπόλοιπα, το 97% υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος προκαλεί την κλιματική αλλαγή. Αν και αρχικά ο John Cook αρνήθηκε να δώσει τη λίστα των άρθρων ώστε να επαληθευτεί η μελέτη, αυτά διέρρευσαν κάποια στιγμή. Μερικά από αυτά δεν είχαν καν σχέση με μελέτες πάνω στην κλιματική αλλαγή. Μία επίσης πολύ ενδιαφέρον παρατήρηση είναι ότι σε αυτά τα άρθρα δεν περιλαμβάνονταν ούτε ένα του καθηγητή Richard Lindzen από το M.I.T., ενός από τους πιο γνωστούς σκεπτικιστές στο θέμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής!

Το ανησυχητικό είναι ότι, ακόμα και στους κόλπους επιστημονικών ενώσεων, η υπόθεση της ανθρωπογενούς παγκόσμιας θέρμανσης έχει αρχίσει να εμφανίζεται ως ιδεολογία. Δηλαδή, υπάρχουν ενώσεις που θεωρούν την υπόθεση αυτή αδιαμφισβήτητη, και αποκλείουν κάθε συζήτηση πάνω στο θέμα. ^[50] Όσοι τη συμμερίζονται ασχολούνται μόνο με στοιχεία που επιβεβαιώνουν την υπόθεση, και δεν ενδιαφέρονται για στοιχεία που αντιτίθενται σε αυτή. Ισχυρίζονται ότι όποια καταστροφή συμβαίνει λόγω καιρικών φαινομένων οφείλεται στην κλιματική αλλαγή, ενώ όταν σε κάποιες περιόδους δεν συμβαίνουν καταστροφές, αυτό δεν οφείλεται στην κλιματική αλλαγή.

Στο προβληματισμό συμβάλλει και ένα περιστατικό που συνέβη τo 2009, όταν ήρθαν στην επιφάνεια κάποια αποσπάσματα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας μεταξύ κάποιων ερευνητών της IPCC, που έδειχναν ότι υπήρχε ένας σκεπτικισμός απέναντι στις προβλέψεις των μοντέλων και τα παρατηρούμενα αποτελέσματα. Η ιστορία έγινε γνωστή ως “Climategate”.^[7][46] To 2011, μία αναφορά του GWPF (the Global Warming Policy Foundation) ανέδειξε, μεταξύ άλλων προβλημάτων στην IPCC, μια τάση για αλλοίωση των δεδομένων υπέρ της επικρατούσας άποψης στη φάση του “post-review re-write”^[12]. Παρόμοια, στην έκθεση της IPCC του 2013 παρατηρήθηκε μια τάση για απομάκρυνση από την τελική μορφή της έκθεσης κάθε έκφρασης αβεβαιότητας σχετικά με την ορθότητα των μοντέλων και των προβλέψεών τους.^[43]

Γενικότερα, υπάρχει ένας έντονος σκεπτικισμός ως προς τον τρόπο λειτουργίας και την αμεροληψία της IPCC.^[3][6] Να θυμίσουμε εδώ ότι η επιτροπή αυτή δεν δημιουργήθηκε ως αίτημα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, αλλά με πολιτική πρωτοβουλία των ΗΠΑ, και συγκεκριμένα του προέδρου Ρόναλντ Ρήγκαν. Η πρωτοβουλία αυτή υποστηρίχθηκε σε ηγετικό επίπεδο από την Μάργκαρετ Θάτσερ, την G7 και την Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. Η συμμετοχή τόσο κυβερνητικών παραγόντων όσο και επιστημόνων στη λειτουργία της επιτροπής αποτελεί κατά καιρούς σημείο τριβής, μιας και τα κυβερνητικά μέλη είναι αυτά που καθορίζουν την ατζέντα των ομάδων εργασίας, εκλέγουν τα μέλη του προεδρείου, επιβλέπουν την παραγωγή εκθέσεων, προτείνουν καταλόγους συγγραφέων κ.ά. Από τη μία, αυτή η αλληλεπίδραση είναι απαραίτητη από την στιγμή που η IPCC ανέλαβε και τον ρόλο της σύνθεσης προτάσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Προφανώς, προτάσεις που κανείς δεν θα ήταν διατεθειμένος να ακολουθήσει, θα ήταν ανούσιες. Από την άλλη, οι παραγόμενες από την IPCC αναφορές είναι εκ των πραγμάτων το αποτέλεσμα συμβιβασμού μεταξύ πολιτικών επιδιώξεων και επιστημονικών αποτελεσμάτων.^[20]

στην IPCC για μια κοινή γραμμή ως προς τις προβλέψεις, η οποία προσπαθεί να «κρύψει» τις αβεβαιότητες των επιστημόνων, γενικεύοντας τις εκτιμήσεις πάνω στις οποίες θα βασιστεί η κοινή γραμμή. Όσον αφορά τη συμβολή του ανθρώπου στην υπερθέρμανση, και τη γενικότερη κλιματική αλλαγή, η κοινή γραμμή ήταν ότι η ανθρώπινη συμβολή υπάρχει κατά ένα ποσοστό, το οποίο όμως δεν μπορούσε να καθοριστεί με βεβαιότητα. Και ενώ θα μπορούσε να γίνει μια εκτίμηση για ένα 50%, αυτό που αφηνόταν να βγει προς τα έξω σε πολιτικό επίπεδο ήταν ότι η ανθρωπογενής συμβολή είναι στο 100%.^[42]

Τέλος, χωρίς να θέλουν να υποβαθμίσουν το έργο της IPCC, τονίζεται από επιστήμονες ότι η επιστημονική ορθότητα δεν είναι θέμα πλειοψηφίας.  

3. Το κλιματικά μοντέλα πάσχουν

Υπάρχει από αρκετούς επιστήμονες μια έντονη αμφισβήτηση των κλιματικών μοντέλων της IPCC, και άρα των μακροχρόνιων (δυσοίωνων) προβλέψεων που αυτά παράγουν, βάσει των οποίων προβλέψεων λαμβάνονται και οι πολιτικές αποφάσεις. Η αμφισβήτηση οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους.

Ο πρώτος και βασικός είναι ότι, από ό,τι φαίνεται, το κλίμα της γης είναι ένα τόσο πολύπλοκο σύστημα, το οποίo είναι σχεδόν (ή εντελώς) αδύνατο να μοντελοποιηθεί.^{[3][6][10][46]} Η λειτουργία των μοντέλων βασίζεται σε τόσες πολλές απλοποιήσεις της λειτουργίας του κλίματος (π.χ. επίδραση της κυκλοφορίας των ωκεάνιων υδάτων και των νεφών στο κλίμα) που αφήνει μεγάλα περιθώρια λάθους στις εκτιμήσεις. ^{[40][42][46][49]} Ιδιαίτερα σε μεγάλες χρονικές κλίμακες (οι οποίες απαιτούνται για την «επαλήθευσή» τους). Αυτός ο τριπλός συνδυασμός (εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα, μακροχρόνια πρόβλεψη, μεγάλος βαθμός αβεβαιότητας για την πρόβλεψη) φαίνεται να είναι από ιδιαίτερα προβληματικός έως αντι-επιστημονικός.^[40][42] Ενδεικτικό της πολυπλοκότητας είναι το γεγονός ότι υπάρχουν θεωρίες που συνδέουν τη μέση θερμοκρασία με την κοσμική ακτινοβολία που δέχεται η γη και τις γεωμαγνητικές αλλαγές,^[1] τα οποία μπορεί να επηρεάσουν τόσο τη θερμοκρασία των ωκεανών (η θέρμανση των ωκεανών συνεπάγεται περισσότερους υδρατμούς στην ατμόσφαιρα και μικρότερη δυνατότητα δέσμευσης CO² από αυτούς), όσο και τη δημιουργία νεφών πάνω από την γη. 

Το ίδιο ισχύει και για την αδυναμία μας να αποκωδικοποιήσουμε σε ικανοποιητικό βαθμό τη σχέση που μπορεί να έχει η ένταση της ηλιακής δραστηριότητας με τη συμπεριφορά της γης, και κατ' επέκταση με το κλίμα, αν και φαίνεται πως η ύπαρξη μιας σχέσης μεταξύ των δύο είναι ευρέως αποδεκτή.^[21][22][46] Από ό,τι φαίνεται, η απόρριψη της ιδέας ότι η ηλιακή δραστηριότητα έχει σημαντική επίδραση στη μέση θερμοκρασία της γης στηρίζεται στην αδυναμία να αναγνωριστεί μια άμεση και απλή σχέση μεταξύ των δύο αυτών παραγόντων. Τουλάχιστον, αυτό μαρτυρούν τα διαγράμματα που χρησιμοποιούνται από τους υποστηρικτές της επικρατούσας άποψης.^[23] Χαρακτηριστική είναι η αδυναμία των κλιματικών μοντέλων να αναπαράγουν τις γνωστές και μεγάλες θερμοκρασιακές μεταβολές που δημιουργεί η εναλλαγή των εποχών, την ίδια στιγμή που προσπαθούν να προβλέψουν πιθανές θερμοκρασιακές διαφορές των 2-3 βαθμών σε βάθος δεκαετιών!^[46] 

Εξίσου δύσκολη φαίνεται να είναι και η αποκωδικοποίηση της επίδρασης της κυκλοφορίας των ωκεάνιων ρευμάτων στη διαμόρφωση του κλίματος, ή των μηχανισμών ανάδρασης που έχει το περιβάλλον όταν κάποιος από τους παράγοντες που επηρεάζει το κλίμα (π.χ. CO²) μεταβάλλεται τεχνητά από τον άνθρωπο.^[45] 

Ο δεύτερος λόγος αμφισβήτησης είναι ότι πολλά κλιματικά μοντέλα που θεωρούνταν αξιόπιστα στο παρελθόν έχουν καταρριφθεί και αντικατασταθεί, ή διορθωθεί.^{[8][9][10][14][39][46]} Τα κλιματικά μοντέλα που μιλούσαν για αυξήσεις της μέσης θερμοκρασίας κατά 5 ή 6 βαθμούς (σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα) αποδείχθηκαν μη ρεαλιστικά ως προς τα επίπεδα των εκπομπών στα οποία θα φτάναμε.^[42] Παράλληλα, φαίνεται ότι τα κλιματικά μοντέλα αποτυγχάνουν να αναπαραστήσουν τις κλιματικές μεταβολές στο πρόσφατο παρελθόν.^{[6][39][45][46]} Αν αφαιρούσαμε τις μεταβολές του CO²από τα μοντέλα τις IPCC (οι οποίες υποτίθεται ότι οφείλονται σχεδόν αποκλειστικά στον άνθρωπο), η θερμοκρασία θα παρέμενε σταθερή για πάντα. Αυτό δείχνει ότι τα μοντέλα αυτά δεν έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγουν τις κλιματικές μεταβολές του παρελθόντος. Με άλλα λόγια, δεν έχουν τη δυνατότητα να εξηγήσουν κλιματικές μεταβολές που δεν στηρίζονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι προβλέψεις της IPCC (και όχι μόνο) για την εξέλιξη της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μετά από μερικές δεκαετίας δεν βασίζονται σε ένα μόνο μοντέλο. Για παράδειγμα, υπάρχουν μοντέλα που προβλέπουν άνοδο της θερμοκρασίας κατά 1°C, και άλλα που φτάνουν να προβλέπουν άνοδο μέχρι και 6°C. Επίσης, έχουν εκφραστεί κάποιες επιφυλάξεις, ακόμα και εντός της IPCC, για το αν οι εμφανιζόμενες ως τάσεις της μέσης θερμοκρασίας διαθέτουν ικανοποιητικά ισχυρή συσχέτιση ώστε να αποκλείεται η πιθανότητα να είναι απλά τυχαίες παρατηρήσεις.^[12]

4. Η συσχέτιση θερμοκρασίας και συγκεντρώσεως CO² πάσχει

Εδώ, φαίνεται να υπάρχουν τρεις σημαντικοί προβληματισμοί γύρω από την επιχειρηματολογία της επικρατούσας άποψης.

Ο πρώτος αφορά κάποια «κενά» στη συσχέτιση αυτή. Η επικρατούσα άποψη θεωρεί ότι η περίοδος της έντονης ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής (αύξηση της θερμοκρασίας λόγω CO²) ξεκινά το 1910. Όμως, όπως είδαμε και στο Διάγραμμα 4, υπάρχει μια περίοδος (χονδρικά, μεταξύ 1942 και 1975) κατά την οποία η θερμοκρασία φαίνεται να ακολουθεί μια πτωτική πορεία παρόλο που η συγκέντρωση CO²συνεχίζει την ανοδική του πορεία.^[14][39] Μια «παύση» στην άνοδο της θερμοκρασίας παρατηρήθηκε και μεταξύ 1998 και 2014, σε αντίθεση με την αύξηση που θα αναμενόταν με βάση την πορεία του CO², σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη.^[43][46] Παρόμοιες περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί και από μελέτες παλαιοκλιματικών δεδομένων.^[39] Επίσης, παρατηρούμε περιόδους που, ενώ εμφανίζουν περίπου ίδια αύξηση θερμοκρασίας, η αύξηση που εμφανίζει η μία στις συγκεντρώσεις CO²είναι πενταπλάσια από αυτή που εμφανίζει η άλλη (Διάγραμμα 5). Προφανώς, αυτές οι παρατηρήσεις δεν είναι αναγκαστικά απορριπτικές μιας γενικότερης σχέσης μεταξύ θερμοκρασίας και CO², αλλά αποτελεί ένδειξη ότι η σχέση αυτή είναι πιθανότατα πιο πολύπλοκη από ό,τι νομίζουμε, ή ότι η σχέση CO²και θερμοκρασίας δεν είναι τόσο καθοριστική όσο νομίζουμε.

Διάγραμμα 5

Ο δεύτερος προβληματισμός αφορά τη συμβολή του παραγόμενου από τον άνθρωπο CO²στην αύξηση της θερμοκρασίας. Φαίνεται ότι δίνεται υπερβολικό βάρος σε αυτή τη συμβολή. Το CO² αποτελεί περίπου το 0,035% της ατμόσφαιρας,^[3][4] και η ποσότητα CO² που παράγεται κάθε χρόνο από τον άνθρωπο αποτελεί μόνο το 5-6% της συνολικής παραγόμενης ποσότητας.^[5] Το υπόλοιπο παράγεται με φυσικό τρόπο από ηφαίστεια, δασικές πυρκαγιές, τους ωκεανούς, κ.ά. Όμως, η φύση ξαναδεσμεύει (απορροφά) με φυσικό τρόπο το μεγαλύτερο ποσοστό του CO² που εκλύεται. Η επικρατούσα άποψη θεωρεί ότι η ποσότητα CO² που εκλύεται από τη φύση δεν αλλάζει σημαντικά και η ποσότητα που μπορεί να απορροφηθεί έχει κάποια όρια, τα οποία γνωρίζει, και τα οποία δεν μπορούν να ακολουθήσουν την ολοένα και αυξανόμενη παραγωγή CO² από τον άνθρωπο. Με βάση αυτή την υπόθεση, η αύξηση του CO² οφείλεται αποκλειστικά, ή σχεδόν αποκλειστικά, στον άνθρωπο.  Αυτές οι παραδοχές θεωρούνται αυθαίρετες από την πλευρά των σκεπτικιστών λόγω της πολυπλοκότητας του συστήματος. Το σκεπτικό είναι ότι δεν γνωρίζουμε με σιγουριά αν η παραγωγή ή η δυνατότητα απορρόφησης CO² από τη φύση μεταβάλλεται τις τελευταίες δεκαετίες, και σε ποιο βαθμό.^[14] Αυτό ενισχύεται και από παλαιοκλιματικές μελέτες, οι οποίες δείχνουν ότι υπήρξαν στο παρελθόν εποχές με συγκεντρώσεις CO² στην ατμόσφαιρα πολύ μεγαλύτερες της σημερινής,^[10] παρόλο που ο άνθρωπος είχε ελάχιστη, ή και μηδενική συμβολή στην παραγωγή CO². Αυτές οι μεταβολές οφείλονταν, κατά κοινή παραδοχή, σε φυσικά αίτια,^[0] μερικά από τα οποία μπορούμε να γνωρίζουμε ή να υποθέτουμε (π.χ. αλλαγές στην τροχιά της γης, μεταβολές στην ηλιακή ακτινοβολία, κ.ά.), ενώ άλλα όχι. Η επικρατούσα άποψη αποδέχεται ότι μπορεί να υπάρξουν σημαντικές αυξήσεις με φυσικά αίτια, όχι μόνο στο CO² αλλά και σε άλλα αέρια, και ότι έχουν υπάρξει στο παρελθόν, αλλά θεωρεί (με βάση παλαιοκλιματικά δεδομένα και πάλι) ότι αυτές οι αυξήσεις συμβαίνουν σε περιόδους ή ψευδοπεριόδους των 20, 40 ή 100 χιλιάδων χρόνων, και ότι τώρα δεν αναμένεται μια τέτοια αιχμή.^[13]

Στο ίδιο μήκος κύματος, υπάρχουν και σοβαροί ενδοιασμοί για το αν η άνοδος της θερμοκρασίας οφείλεται στην άνοδο του CO² ή το αντίστροφο, ή αν η σχέση είναι αμφίδρομη.^{[10][1][38][49]} Οι μηχανισμοί αυτοί δεν είναι καθόλου απλοί. Για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας θα μπορούσε να μειώσει την ικανότητα απορρόφησης CO² από τους ωκεανούς και από τα φυτά,^[24] οδηγώντας έτσι σε αύξηση των συγκεντρώσεων CO² στην ατμόσφαιρα. Οι ενδοιασμοί αυτοί ενισχύονται από παλαιοκλιματικές μελέτες που έχουν γίνει, στις οποίες, ενώ φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ θερμοκρασίας και συγκεντρώσεων CO², η αύξηση της θερμοκρασίας ακολουθεί (χρονολογικά) την αύξηση των συγκεντρώσεων CO².^[38][39] 

Ο τρίτος προβληματισμός αφορά την ύπαρξη ενός σημαντικού όγκου μετρήσεων των συγκεντρώσεων CO² μεταξύ του 1800 και του 1961, που προέρχεται από 380 δημοσιευμένα τεχνικά άρθρα,^[36][37] και οι οποίες φαίνεται να έχουν αγνοηθεί επειδή δεν επιβεβαίωναν την επικρατούσα επιστημονική άποψη (αν και οι μέθοδοι που είχαν χρησιμοποιηθεί στις μετρήσεις φαίνεται να είναι επιστημονικά αποδεκτές). Οι μετρήσεις αυτές δείχνουν πως οι συγκεντρώσεις CO² που συναντάμε σήμερα δεν είναι πρωτοφανείς ούτε για τα σύγχρονα δεδομένα (των 2 τελευταίων αιώνων), μιας και έχουν ξαναεμφανιστεί λίγο πριν τη βιομηχανική επανάσταση (Διάγραμμα 6):

Διάγραμμα 6 (πηγή: https://climatesciencejournal.com/wp-content/uploads/2023/02/CO2_chemical.pdf)

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι ακόμα και ο ορισμός της «παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας» φαίνεται να είναι κάπως προβληματικός, γιατί αποτελεί μια ad hoc απλοποίηση της κατάστασης του πλανήτη.^[50] Η μέτρηση αυτής της ποσότητας εξαρτάται από πολλές παραμέτρους (πόσα θερμόμετρα χρησιμοποιούμε, ποιες περιοχές καλύπτονται και αν είναι αυτές που πρέπει, πως υπολογίζεται η «μέση» θερμοκρασία από τις επί μέρους μετρήσεις κ.ά.) οι οποίες μπορεί να μεταβάλλονται (π.χ. μπορεί κάποια από αυτά τα θερμόμετρα να έχουν μετακινηθεί κατά περιόδους).

5. Η συμβολή των υδρατμών παραγνωρίζεται

Η συμβολή των υδρατμών στο φαινόμενο του θερμοκηπίου φαίνεται να παραγνωρίζεται (Διάγραμμα 7), δεδομένου ότι αποτελούν περίπου το 95% του συνόλου των αερίων του θερμοκηπίου.^[1] Η παρουσία των υδρατμών στην ατμόσφαιρα φαίνεται να έχει πολλαπλάσια συνεισφορά^{[1][2][46][50]} στο φαινόμενο του θερμοκηπίου από ότι το CO², σε βαθμό που να θεωρείται ότι ίσως αυτοί καθορίζουν τη μελλοντική εξέλιξη του κλίματος, και όχι το CO². Όπως προαναφέραμε, δεν είναι μόνο η θερμοκρασία που παρουσιάζει αυξητική τάση εδώ και αρκετές δεκαετίες, αλλά και η συγκέντρωση των υδρατμών στην ατμόσφαιρα. Παράλληλα, τίθεται το ερώτημα αν η αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται (όσο μικρή ή μεγάλη κι αν είναι) οδηγεί και σε αύξηση των υδρατμών (με αποτέλεσμα μια εντονότερη επίδραση από ότι θα είχε μια αύξηση μόνο του CO²) ή αν συμβαίνει το αντίθετο (η αύξηση των υδρατμών να οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας, και κατά πόσο). Φαίνεται πως η ύπαρξη αυτής της σύνδεσης δεν είναι εύκολο να αποκωδικοποιηθεί, και δεν είμαστε καν σίγουροι προς ποια κατεύθυνση λειτουργεί.^[25]

Διάγραμμα 7 (πηγή: https://www.bankofgreece.gr/Publications/mikra_aeria_megali_epidrasi.pdf)

Αφήνοντας στην άκρη τη διερεύνηση της σχέσης αιτίας-αιτιατού μεταξύ της θερμοκρασίας και της συγκεντρώσεως των υδρατμών στην ατμόσφαιρα, υπάρχει και κάτι άλλο που θα πρέπει να γνωρίζουμε. Η μέγιστη χωρητικότητα της ατμόσφαιρας σε υδρατμούς μεγαλώνει όσο η ατμόσφαιρα ζεσταίνεται. Μια πιο ζεστή ατμόσφαιρα μπορεί να συγκρατήσει μεγαλύτερες ποσότητες υδρατμών, και άρα, χονδρικά μιλώντας, μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες ή πιο έντονες βροχοπτώσεις.^[26] Για να συνδεθούν αυτά τα εντονότερα καιρικά φαινόμενα με την αύξηση των επιπέδων του CO², ακολουθείται μια υπερβολικά απλοϊκή προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία η αύξηση του CO² οδηγεί σε αύξηση θερμοκρασίας, και αυτή με τη σειρά της σε αύξηση των υδρατμών, οι οποίοι, όπως είπαμε, ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Όμως, η υπόθεση ότι η μεταβολή ενός παράγοντα (συγκέντρωση CO²) που βγάζει το σύστημα από μια ισορροπία ενεργοποιεί άλλους παράγοντες που ενισχύουν την απομάκρυνση από το σημείο ισορροπίας (αύξηση των υδρατμών), φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τη θεωρία των συστημάτων.^[40]

6. Οι αντιδράσεις είναι υπερβολικές

Τα κλιματικά μοντέλα της επικρατούσας άποψη φαίνεται να υπερβάλλουν στις εκτιμήσεις τους, αλλά επίσης προβληματική φαίνεται να είναι και η ρητορική ως προς την καταστροφικότητα των επιπτώσεων. Οι ίδιες οι εκθέσεις αξιολόγησης της IPCC δεν περιέχουν καμία αναφορά σε καταστροφικές συνέπειες από την κλιματική αλλαγή. ^[51] Επιπρόσθετα, φαίνεται πως αυτά που σήμερα ονομάζουμε «ακραία καιρικά φαινόμενα», και αποδίδουμε την προέλευσή τους στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, δεν είναι πρωτοφανή ούτε για τους τελευταίους 2 αιώνες, και για πολλά από αυτά δεν υπάρχει καν κάποια σημαντική αύξηση.^{[42][44][45][46]} Υπερβολικές εκτιμήσεις φαίνεται να έχουν γίνει και για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οι οποίες, κατά κοινή αποδοχή,^[39][42] φαίνεται να έχουν πέσει έξω αρκετές φορές και σε σημαντικό βαθμό. Επίσης, φαίνεται να υπερτονίζεται η συμβολή του ανθρώπινου παράγοντα σε αυτή. Και αυτό γιατί δεν φαίνεται να υπάρχει επιστημονική διαφωνία στο ότι υπάρχει μια σταθερή τάση ανόδου της στάθμης των υδάτων εδώ και πάνω από έναν αιώνα (Διάγραμμα 8).^[14][46]

Διάγραμμα 8 (πηγή: https://www.climate.gov/sites/default/files/styles/full_width_620_original_image/public/2023-04/ClimateDashboard-global-sea-levels-graph-20230329-1400px.png)

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν και φυσικοί μηχανισμοί οι οποίοι μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τη στάθμη της θάλασσας, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τέσσερις από αυτούς, οι οποίοι θεωρούνται οι πιο βασικοί, είναι οι εξής: ^[12]

1. Αλλαγές στην ατμοσφαιρική πίεση και άνεμο, και παλιρροιακές αλλαγές λόγω του φεγγαριού.
2. Αλλαγές στην ωκεανική λεκάνη (μορφολογία του βυθού) λόγω τεκτονικών (γεωλογικών) δυνάμεων.
3. Αλλαγές στην πυκνότητα των υδάτων των ωκεανών λόγω ρευμάτων, θερμοκρασίας νερού και αλατότητας.
4. Αλλαγές στον όγκο των υδάτων λόγω αλλαγών στην ποσότητα των παγετώνων.

Με βάση τα παραπάνω, και με την πολυπλοκότητα, όπως έχουμε πει, της λειτουργίας του κλιματικού συστήματος, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ούτε για το τι θα συμβεί με την στάθμη της θάλασσας σε 50 ή 100 χρόνια, ούτε για το αν αυτές οι αλλαγές οφείλονται και στο λιώσιμο των πάγων (πόσω μάλλον αν οφείλονται αποκλειστικά σε αυτό). Παράλληλα, κοιτώντας το από μια ιστορική οπτική γωνία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η άνοδος της στάθμης είναι αναμενόμενη (Διάγραμμα 9) και θα πρέπει να την θεωρούμε ως δεδομένο, αλλά και να προετοιμαζόμαστε γι’ αυτή, αντί να προσπαθούμε να την αποτρέψουμε. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η σκέψη πως, με βάση παλαιοντολογικά δεδομένα, η άνοδος της στάθμης δεν είναι καινούργιο φαινόμενο· και μάλιστα υπήρχαν περίοδοι που η άνοδος ήταν πολύ πιο έντονη από σήμερα, και οφείλονταν σε καθαρά φυσικούς μηχανισμούς.

Διάγραμμα 9

Εξίσου υπερβολικές υποστηρίζεται ότι είναι τόσο οι εκτιμήσεις για την άνοδο της θερμοκρασίας, όσο και οι συνέπειες μιας ανόδου.^[39] Σύμφωνα και πάλι με παλαιοκλιματικά δεδομένα, το σημερινό κλίμα δεν είναι από τα θερμότερα που έχει συναντήσει η ανθρωπότητα (Διάγραμμα 10).

Διάγραμμα 10

Και πάλι, η παρατήρηση αυτή δεν είναι απορριπτική της (πιθανής) σχέσης μεταξύ της θερμοκρασίας και των συγκεντρώσεων CO², αλλά τονίζει ότι μπορεί να συμβαίνει και κάτι άλλο. Για παράδειγμα, μπορεί η σχέση να είναι ανάστροφη (η αύξηση της θερμοκρασίας ανεβάζει και τις συγκεντρώσεις CO²), ή μπορεί η αύξηση των συγκεντρώσεων να οφείλεται σε φυσικούς μηχανισμούς που λαμβάνουν χώρα σε κάποιες περιόδους.

Τα κοινά σημεία των 2 απόψεων

Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο πλευρές φαίνεται, σε γενικές γραμμές, να αποδέχονται τα εξής:

1. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO²) είναι ένα από τα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

2. Οι συγκεντρώσεις του CO² στην ατμόσφαιρα αυξάνονται κατά τα τελευταία 150 χρόνια, τουλάχιστον.

3. Σε γενικές γραμμές, η μέση θερμοκρασία του πλανήτη εμφανίζει μια ανοδική τάση κατά τα τελευταία 100-150 χρόνια.

Η αθέατη πλευρά

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλες οι δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν την οικονομία, και γι’ αυτό υπάρχουν τεράστια συμφέροντα, από ΟΛΕΣ τις πλευρές, που επηρεάζουν όχι μόνο την επιστημονική έρευνα, αλλά και την δημοσιογραφία, τον ακτιβισμό, την πολιτική και τις Μ.Κ.Ο. που ασχολούνται με το εν λόγω θέμα. Το όλο εγχείρημα της «πράσινης ανάπτυξης/μετάβασης» δεν αποτελεί εξαίρεση. Ας μην ξεχνάμε ότι, μόνο στο «χρηματιστήριο ρύπων» (που αφορά τις εκπομπές CO²), τα ποσά τα οποία διακινούνται είναι του επιπέδου των τρισεκατομμυρίων. Μερικές φορές η προπαγάνδα μπορεί να είναι τόσο έντονη που το μόνο κριτήριο που απομένει είναι η κριτική ικανότητα του καθενός να συνδυάζει πηγές και να ζυγίζει το κόστος και το όφελος της κάθε απόφασης.

Τι πρέπει να κάνουμε;

Προσαρμογή

Αφήνοντας για λίγο στην άκρη τη διερεύνηση των αιτιών, η ανησυχία της παγκόσμιας κοινότητας σχετίζεται με το τι θα γίνει αν η τάση αυτή συνεχιστεί για αρκετές δεκαετίες. Ακόμα και αν τα αίτια είναι ανθρωπογενή, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα καταφέρουμε να πάρουμε μέτρα συντονισμένα. Ακόμα και αν συμφωνήσουμε στη λήψη μέτρων, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πόσο αποδοτικά θα είναι. Και, ακόμα και αν είναι αποδοτικά, δεν είμαστε σίγουροι για το αν θα μπορέσουμε να αντιστρέψουμε την πορεία του κλίματος ή απλά να το σταθεροποιήσουμε και, γενικότερα, πόσο γρήγορη θα είναι η απόδοση των μέτρων. 

Οπότε, είναι αναγκαίο ένα μέρος του σχεδιασμού να επικεντρωθεί στο πως θα μπορέσουμε να ζήσουμε σε ένα πιο θερμό κλίμα, αν χρειαστεί. Για παράδειγμα, αν η στάθμη της θάλασσας πρόκειται να ανέβει σημαντικά, τότε θα πρέπει π.χ. να αποφεύγουμε τη μετακίνηση πληθυσμών σε περιοχές κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, και παράλληλα να απομακρύνουμε καλλιέργειες από αυτές τις περιοχές. Άλλα παραδείγματα είναι η αντιμετώπιση των εντονότερων βροχοπτώσεων με έργα συγκράτησης του επιφανειακού νερού, ώστε να διοχετευτεί κατάλληλα, και αντιπλημμυρικά έργα εντός των πόλεων.

Ανάσχεση

Το κομμάτι της ανάσχεσης αφορά την περίπτωση όπου η επικρατούσα άποψη για τα αίτια της κλιματικής αλλαγής είναι και σωστή. Για την ώρα, οι εκφραστές αυτής της άποψης θεωρούν ως βασικό αίτιο την παραγωγή CO² από την εξόρυξη και καύση ορυκτών καυσίμων (λιγνίτης, πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Ως δεύτερο στη σειρά αίτιο προβάλλεται η παραγωγή μεθανίου από την κτηνοτροφία.

Οπότε, με βάση την επικρατούσα άποψη, σε θεωρητικό επίπεδο, υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μειωθεί η παραγωγή CO² και μεθανίου, και άρα να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή. Αυτοί περιλαμβάνουν:

• Δημογραφική μείωση
• Στροφή σε πιο φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας.
• Μείωση της κατανάλωσης
• Προσαρμογή της κατανάλωσης

Δημογραφική Μείωση

Αν και σε πρακτικό επίπεδο είναι πολύ δύσκολο να ληφθούν μέτρα σε αυτόν τον τομέα, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Τα στατιστικά^[27] δείχνουν ότι ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνεται ο πληθυσμός της γης βαίνει μειούμενος. Εκτιμάται ότι περί το έτος 2100 ο πληθυσμός θα φτάσει σε ένα μέγιστο, και στη συνέχεια θα αρχίσει να μειώνεται.

Στροφή σε πιο φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας

Η προσπάθεια αυτή αφορά τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), συμπεριλαμβανομένης και την παραγωγής ενέργειας από το υδρογόνο. Υποστηρίζεται ότι η συμβολή της στη μείωση των εκπομπών CO² είναι διπλή, γιατί δεν ελαττώνουμε μόνο τις εκπομπές που παράγονται από την παραγωγή ενέργειας μέσω υδρογονανθράκων, αλλά και αυτές που παράγονται από μεταφορές που γίνονται μέσω κινητήρων εσωτερικής καύσης (τρένα, λεωφορεία, αυτοκίνητα). Υπάρχουν δύο βασικά προβλήματα εδώ.

Το πρώτο είναι τεχνικό και έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών γύρω από τις ΑΠΕ επικεντρώνονται κυρίως στην ηλιακή και την αιολική ενέργεια. Οι πηγές αυτές δεν είναι σταθερές (δεν φυσάει, ούτε έχει ηλιοφάνεια, 24 ώρες το 24ωρο), ούτε και ιδιαίτερα προβλέψιμες. Έτσι, υπάρχει ένας περιορισμός στο ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ που μπορούμε να εισάγουμε στο ηλεκτρικό δίκτυο ανά πάσα στιγμή, ώστε αυτό να διατηρεί την απαραίτητη σταθερότητα.^[10][41][48] Μία λύση θα μπορούσε να είναι η αποθήκευση της ενέργειας που παράγεται από τις ΑΠΕ, αλλά η τεχνολογία σε αυτό το κομμάτι δεν έχει προχωρήσει ακόμα όσο θα θέλαμε.^[0] Γι’ αυτό, ούτε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι «πράσινα» εκ' κατασκευής. Η παραγωγή ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου είναι πολύ πιο ενεργοβόρα από ενός βενζινοκίνητου, κυρίως λόγω της μπαταρίας. Γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιηθεί μερικά χρόνια πριν αποσβέσει το επιπλέον  ενεργειακό αποτύπωμα της κατασκευής του.^{[28][29][41][50]}  Από εκείνο το σημείο και μετά θα αρχίσει να δίνει κάποιο 
περιβαλλοντικό όφελος (Φυσικά, αν δεν έχει πάθει πιο πριν τίποτα η μπαταρία του). Πόσο μάλλον όταν η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη φόρτιση δεν προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από ΑΠΕ. Το ίδιο ισχύει και άλλες «πράσινες» τεχνολογίες, όπως οι ανεμογεννήτριες. 

Το δεύτερο πρόβλημα είναι πολιτικό και έχει να κάνει με τη διεθνή οικονομία και ασφάλεια. Υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα τα οποία σχετίζονται με την δυνατότητα προμήθειας φθηνής ενέργειας, και εθνικά συμφέροντα που σχετίζονται με την ενεργειακή αυτονομία κάθε χώρας. Δεν έχουν όλες οι χώρες τις ίδιες δυνατότητες πρόσβασης σε ενεργειακές πηγές, είτε αυτές είναι ΑΠΕ, είτε υδρογονάνθρακες, είτε πυρηνική ενέργεια, και δεν έχει κάθε χώρα τα αποθέματα υλικών που απαιτούνται για πράσινες τεχνολογίες. Επιπλέον, η μετάβαση από τη χρήση υδρογονανθράκων στη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ είναι δαπανηρή, χρονοβόρα και απαιτεί τεχνογνωσία. Δεδομένου ότι δεν έχει κάθε χώρα τις ίδιες δυνατότητες για παραγωγή ενέργειας, ούτε τις ίδιες ενεργειακές ανάγκες, είναι δύσκολο να σχεδιαστεί το πως θα γίνει αυτή η μετάβαση με τρόπο δίκαιο.

Αν ρίξει κάποιος μια ματιά στις ετήσιες εκπομπές CO² σε παγκόσμιο επίπεδο (Διαγράμματα 11 και 12), θα δει ότι αυτές όχι μόνο δεν μειώνονται αλλά, αντίθετα, αυξάνονται ραγδαία και η επιρροή των εφαρμοζόμενων μέτρων φαίνεται πως είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη.

Διάγραμμα 11: (πηγή: https://ourworldindata.org/co2/country/china?country=DEU~IDN~TUR~FRA~JPN~NLD~HKG~BRA~USA~CHN~IND)

Διάγραμμα 12: (πηγή: https://ourworldindata.org/co2/country/china?country=DEU~IDN~TUR~FRA~JPN~NLD~HKG~BRA~USA~CHN~IND)

Μεγάλοι αλλά και αναδυόμενοι παίκτες της διεθνούς οικονομίας (π.χ. Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Τουρκία, Βραζιλία), ιδίως στην Ασία, αυξάνουν τις εκπομπές CO² με γρήγορο ρυθμό. Μέχρι πρόσφατα, οι χώρες αυτές ήταν μια βολική λύση για τα βιομηχανικώς ανεπτυγμένα δυτικά κράτη, τα οποία μετέφεραν την παραγωγή τους σε ασιατικές χώρες, κερδίζοντας από το μειωμένο εργατικό κόστος και τη χαλαρή νομοθεσία περί περιβαλλοντικών θεμάτων, δείχνοντας παράλληλα ότι μειώνουν τις δικές τους εκπομπές σε CO². Τώρα όμως που οι ασιατικές χώρες έχουν ισχυροποιηθεί αρκετά, σε σημείο να απειλούν την οικονομική πρωτοκαθεδρία των δυτικών, υπάρχουν φόβοι ότι ο οικονομικός ανταγωνισμός θα οδηγήσει σε αντίστοιχες κινήσεις (αύξηση εκπομπών) και τους δυτικούς παίκτες, ή θα οδηγηθούμε σε σύγκρουση (ίσως και πολεμική) αν οι δύο πλευρές δεν καταφέρουν να έρθουν σε συμφωνία για μια κοινή διεθνή πολιτική πάνω στο θέμα. 

Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται πως τα διεθνή συμφέροντα των τελευταίων χρόνων οδηγούν σε πολιτικές αποφάσεις για το περιβάλλον οι οποίες έρχονται σε αντίφαση με την στρατηγική που είχε ακολουθηθεί έως τώρα. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη απόφαση της Ε.Ε. να συμπεριλάβει στις «πράσινες επενδύσεις» τις επενδύσεις σε πυρηνική ενέργεια και φυσικό αέριο.^[15] Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που οι Διασκέψεις του Ο.Η.Ε. για το Κλίμα τα τελευταία χρόνια φαίνεται να είναι αδιέξοδες ως προς τη χάραξη κοινής πολιτικής.^{[30][31][32][33]}.

Μείωση της κατανάλωσης

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η στροφή προς καθαρότερες μορφές ενέργειας δεν είναι αρκετή. Αν θέλουμε ένα βιώσιμο μέλλον, θα πρέπει να ελαττώσουμε και τη γενικότερη κατανάλωση ενέργειας. Δεδομένου ότι οι κύριες πηγές κατανάλωσης ενέργειας είναι η θέρμανση, οι μεταφορές και η παραγωγή αγαθών, κάποιες ενδεικτικές προτάσεις θα μπορούσαν να είναι:

(α) θέρμανση/ψύξη

- Βελτίωση του ενεργειακού συντελεστή των κτιρίων (ενίσχυση της προστασίας των κτιρίων από το κρύο και τη ζέστη) 

- χρήση συσκευών υψηλότερης ενεργειακής κλάσης

(β) μεταφορές

- Μείωση των μετακινήσεων (π.χ εξ αποστάσεως εργασία) 

- Χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς (Μ.Μ.Μ) και κοινή χρήση ιδιωτικών μέσων (carpooling). Βέβαια, αυτό απαιτεί κατάλληλες κυκλοφοριακές μελέτες, ισχυρή στήριξη των Μ.Μ.Μ. και αποκέντρωση (ώστε να αποφεύγεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση). 

- χρήση πιο αποδοτικών κινητήρων 

- μείωση των απωλειών στις μεταφορές ενέργειας 

- προσαρμογή των μεταφορών. Υπό προϋποθέσεις, η μετακίνηση με τρένο θα μπορούσε να είναι πολύ λιγότερο ενεργοβόρα από αυτή του αεροπλάνου. ^[34][35] Για παράδειγμα, διαδρομές με μικρές υψομετρικές ανωμαλίες, λίγες στάσεις, ελαφρύ φορτίο και ηλεκτρική ενέργεια που δεν προέρχεται από καύση υδρογονανθράκων (η Γαλλία παράγει μεγάλο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια). Επίσης, οι σιδηροδρομικές μετακινήσεις επιβατών σε εποχές που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη θέρμανση ή ψύξη (άνοιξη, φθινόπωρο) απαιτούν και λιγότερη κατανάλωση σε θέρμανση και ψύξη. Η μετακίνηση μέσω τρένου θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο «πράσινη» με την προϋπόθεση ότι η τεχνολογία αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας έχει προοδεύσει ώστε να παράγουμε πιο «πράσινες» μπαταρίες.

(γ) παραγωγή αγαθών

- μείωση της κατανάλωσης αγαθών

Προσαρμογή της κατανάλωσης

Όσον αφορά τις εκπομπές μεθανίου, υπάρχουν κάποια κινήματα που προωθούν, για παράδειγμα, την ελάττωση της κατανάλωσης κρέατος και γαλακτοκομικών, με στροφή προς τη χορτοφαγία, αν και είναι ένα ερώτημα το κατά πόσο η πρόταση αυτή είναι ρεαλιστική.

Μέχρι ποιο σημείο θα επηρεάσουμε τη ζωή μας;

Μέχρι ποιο βαθμό είμαστε αποφασισμένοι να επηρεάσουμε την ποιότητα της ζωής μας με βάση τις μακροχρόνιες εκτιμήσεις για το κλίμα και τη βεβαιότητα αυτών των εκτιμήσεων; Για παράδειγμα, κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι, σαν κοινωνία πάντα, να αλλάξουμε τη διατροφή μας για να μειώσουμε τις εκπομπές μεθανίου (εφόσον η πρόταση αυτή ευσταθεί επιστημονικά); Ή κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να περιορίσουμε τις μετακινήσεις μας για να μειώσουμε τις εκπομπές CO²;

Ποιος θα πληρώσει το τίμημα;

Ποιος πρέπει να «σηκώσει» το κόστος μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και τη μείωση της κατανάλωσης, και κατά πόσο;

Θα πρέπει τα κράτη που αναπτύσσονται τώρα να θυσιάσουν την ανάπτυξή τους για να μειώσουν τις εκπομπές το ίδιο με τα ανεπτυγμένα κράτη; Τα πρώτα, θεωρούν ότι δεν είναι δίκαιο, όχι μόνο γιατί θα πρέπει και αυτά να ανεβάσουν το βιοτικό τους επίπεδο, αλλά και γιατί τα τελευταία είναι στην ουσία και αυτά που ευθύνονται για τη σημερινή κατάσταση.

Επίσης, τι γίνεται με τα κράτη που χρησιμοποιούν εκτεταμένα πυρηνική ενέργεια (π.χ. Γαλλία) ή λιγνίτη με μεγάλη καθαρότητα (π.χ. Γερμανία); Θα αντιμετωπιστούν το ίδιο με τα υπόλοιπα, διατηρώντας το πλεονέκτημα για αυξημένη βιομηχανική παραγωγή; 

Τι θα γίνει με αυτούς που κατέχουν την τεχνογνωσία της πράσινης ανάπτυξης; Θα την μοιραστούν χωρίς οικονομικό όφελος ώστε να κινηθούν όλα τα κράτη συντεταγμένα προς την κατεύθυνση που απαιτείται;

Πως θα επιβληθούν οι «πράσινες πολιτικές» στα κράτη που δεν θέλουν να τις ακολουθήσουν; Ο τρόπος που επιλέγεται συνήθως είναι τα πρόστιμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (αγορά ρύπων) της Ε.Ε., ή τα αυξημένα τέλη κυκλοφορίας για αυτοκίνητα με υψηλότερες εκπομπές. Το πρόβλημα με αυτή τη στρατηγική είναι ότι, στην πράξη, αυτοί που συγκεντρώνουν τον πλούτο μπορούν να ρυπαίνουν ανενόχλητοι. Τόσο σε επίπεδο κρατών, όσο και σε επίπεδο πολιτών. Και ως γνωστόν, υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια, η οποία τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται όλο και πιο έντονη. Κατά συνέπεια, δημιουργούνται δύο κατηγορίες πολιτών: οι προνομιούχοι και οι μη προνομιούχοι.

Πηγές 

[0]. "Η κλιματική αλλαγή με απλά λόγια", Κωνσταντίνος Καρτάλης (καθηγητής στο ΕΚΠΑ), 2022
[1]. "Κλιματική αλλαγή - Η πιο καλοστημένη απάτη του αιώνα μας", 2011, Σταύρος Αλεξανδρής (Λέκτορας Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών)
[2]. "Μικρά αέρια, μεγάλη επίδραση: Η κλιματική αλλαγή", David Nelles , Christian Serrer, 2022
[3]. "Κλιματική υστερία με οικονομικά συμφέροντα", Σταύρος Αλεξανδρής (καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστημίο Αθηνών), 2019
[4]. "Atmosphere" , National Oceanic and Atmospheric Administration (USA), 2023
[5]. quora.com : How large are natural CO² emissions compared to human CO² emissions
[6]. "Το κλίμα αλλάζει ή το αλλάζουμε;", Δημήτρης Κουτσογιάννης (Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο) , Δημήτρης Λάλλας , Σύλλογοι αποφοίτων Massachusetts Institute of Technology και University of Michigan, 2011
[7]. Αναφορά στο ClimateGate
[8]. "IPCC Finally Acknowledges Its “Himalayan Blunder", 2014/
[9]. "U.N. climate panel confronts implausibly hot forecasts of future warming", 2021
[10]. "Τα λάθος ερωτήματα για το Παγκόσμιο Κλίμα για τις αλλαγές", 2019, Νικόλαος Γκίκας (μετεωρολόγος)
[11]. "Άλλο κλιματική αλλαγή κι άλλο κλιματική υστερία", Σωτήρης Καμενόπουλος (δρ. Μηχανικός Ορυκτών Πόρων), 2019
[12]. "What is wrong with the IPCC?", GWPF Report 4, The Global Warming Policy Foundation, 2011/
[13]. "Κλιματική Αλλαγή: Χθες, Σήμερα και Αύριο", Χρήστος Ζερεφός Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος - ΕΚΠΑ), 2019
[14]. "Is Human Activity Primarily Responsible for Global Climate Change?", ProCon.org, 2020
[15]. "Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Πράσινες οι επενδύσεις σε πυρηνική ενέργεια και φυσικό αέριο", Καθημερινή, 2022
[16]. "1.200 επιστήμονες διαβεβαιώνουν: «Δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή»"
[17]. "Investigating climate change’s humidity paradox", 2020
[18]. "Why Clouds Are the Key to New Troubling Projections on Warming", Yale School of the Environment, 2020
[19]. "We’re witnessing the fastest decline in Arctic sea ice in at least 1,500 years", 2018
[20]. "IPCC have last word on report as long as they don't challenge the interests of major powers", Εφημερίδα Le Monde, 2023
[21]. "Understanding the solar cycle and its impact on our climate and climate change", CBC News, 2022
[22]. "Climate explained: Sunspots do affect our weather, a bit, but not as much as other things", 2020
[23]. "Four graphs that suggest we can’t blame climate change on solar activity", 2020
[24]. "As Climate Warms, Plants Will Absorb Less CO₂, Study Finds", NY Times, 2019
[25]. ]. "Does Global Warming increase total atmospheric water vapor (TPW) ?", 2018
[26]. "It's not the heat; it's the humidity", NOAA, 2018
[27]. https://ourworldindata.org/world-population-growth
[28]. "Are electric cars ‘green’? The answer is yes, but it’s complicated", CNBC, 2021
[29]. "Electric car: 697,612 km to become green! True or false?", Liege Universite, 2019
[30]. https://anemosananeosis.gr/el/cop-24-ένα-βήμα-μπροστά-αλλά-ασταθές-για-τη/
[31]. https://www.ertnews.gr/roi-idiseon/cop25-apogoiteytiki-symfonia-gia-to-klima-me-dyo-imeres-kathysterisi/
[32]. https://www.documentonews.gr/article/cop26-misi-symfonia-gia-to-klima-xoris-voitheia-oi-ftoxes-oi-xores/
[33]. https://eleftherostypos.gr/perivallon/apotychia-sti-synodo-gia-to-klima-ta-4-rigmata-stin-cop27
[34]. https://davylawyer.appspot.com/trans/energy/rail_vs_airEE.html
[35]. https://www.bbc.com/news/science-environment-49349566
[36]. https://climatecite.com/wp-content/uploads/180yrsco2chemanal.pdf
[37]. "The historical data the IPCC ignored: 180 Years of Atmospheric CO² Measurement By Chemical Methods", Ernst-Georg Beck, 2008
[38]. "ΑΟΖ - Ενεργειακοί Πόροι και Κλιματική Αλλαγή", Αντώνης Φώσκολος (καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης)
[39]. "Is Carbon Dioxide Endangering the Planet? Craig Idso vs. Jeffrey Bennett. A Debate", The SoHo Forum, 2019
[40]. "Climate Science: What Does it Say?", Dr. Richard Lindzen (dynamical meteorologist), 2023
[41]. "Unsettled: Climate and Science", Dr. Steven Koonin (physicist), 2023
[42]. "The models are ok, the predictions are wrong", Dr. Judith Curry (climatologist), 2023
[43]. "A funny thing happened on the way to global warming", Steven F. Hayward, Pepperdine University, 2014
[44]. "John Christy on making sense of data in the climate change debate", Dr. John R. Christy (climatologist), 2021
[45]. "Climate models for Policy ? ...a bridge too far", Dr. John R. Christy (climatologist), 2021
[46]. "Global Warming: Fact or Fiction?", Elliott D. Bloom (physicist) and Willie Soon (astrophysicist ), Independent Institute, 2019
[47]. "97% Consensus — What Consensus?", Gregory Wrightstone
[48]. «Keeping your cool on the climate debate», Hoover Institute, Bjorn Lomborg, 2021
[49]. «Ian Plimer and John Roskam on Destructive Green Environmentalism», Institute of Public Affairs, Ian Plimer, 2021
[50]. «The strange case of global warming», Ivan Giaever, 2012 
[51]. «Climate Science: the use and abuse of consensus», MCC Brussels, 2024